مراسم زار در جزیره قشم یکی از آیین‌های خاص و پر رمز و راز مردم جنوب است که ترکیبی از باورهای بومی و اعتقادات قدیمی را در خود دارد. این مراسم با فضای اسرارآمیزش، هر ساله گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند. زار تنها یک آیین فرهنگی نیست، بلکه پنجره‌ای به تاریخ و سنت‌های عمیق مردم این منطقه است. اگر دنبال تجربه‌ای متفاوت و آشنایی بیش‌تر با فرهنگ بومی قشم هستید، مراسم زار در قشم، انتخابی عالی است که شما را با دنیای باورها و رسوم سنتی این جزیره آشنا می‌کند.
زار چیست؟
زار در فرهنگ مردم جنوب ایران به بادهای موسمی یا فرازمینی اشاره دارد که به باور آن‌ها، نیروهای خبیث، جن‌ها یا ارواح بد را با خود می‌آورند. گفته می‌شود این بادها می‌توانند به بدن انسان نفوذ کرده و باعث بیماری، اضطراب یا رفتارهای غیرعادی شوند. افرادی که گرفتار زار می‌شوند، با نام اهل هوا شناخته می‌شوند و برای درمان آن‌ها، مراسم زار برگزار می‌گردد. این باورها، که آمیزه‌ای از افسانه‌ها و تجربه‌های مردم هستند، نقشی عمیق در زندگی روزمره و فرهنگ جامعه دارند و ارزش‌های مشترک آن‌ها را منعکس می‌کنند. اگر قصد دارید با این مراسم اسرارآمیز آشنا شوید، می‌توانید با خرید بلیط هواپیما تهران به قشم، سفری به دل این آیین‌ها داشته باشید و از نزدیک با فرهنگ غنی و باورهای سنتی مردم جنوب آشنا شوید.
تاریخچه مراسم زار در قشم
آیین زار به باور برخی، ریشه در فرهنگ آفریقایی دارد و همراه با مهاجران و تاجران آفریقایی به جنوب ایران راه یافته است. این مراسم ابتدا در مناطق ساحلی که پذیرای کشتی‌های تجاری و مهاجران بودند، شکل گرفت و به تدریج به بخشی از فرهنگ بومی مردم جنوب ایران تبدیل شد. موسیقی و آوازهایی که در مراسم زار نواخته می‌شود نیز شباهت زیادی به موسیقی سنتی آفریقا دارد و این ارتباط فرهنگی را تقویت می‌کند. ارتباط زار با موسیقی آفریقایی نه تنها در ریتم بلکه در معنا و پیام آن نیز محسوس است. این تاثیرات، مراسم زار را به پدیده‌ای چندفرهنگی و خاص تبدیل کرده است.
نقش بابازار و مامازار
متولیان اصلی مراسم زار، افرادی به نام‌های بابازار و مامازار هستند. بابازار و مامازار کسانی هستند که توانایی ارتباط با ارواح و اجنه را دارند و می‌توانند فرد گرفتار را نجات دهند. این افراد اغلب، خود روزگاری گرفتار زار بوده و پس از نجات به این مقام رسیده‌اند. آن‌ها از طریق دعا، موسیقی و آیین‌های خاص، ارواح خبیث را از بدن بیمار بیرون می‌کنند.
مراحل برگزاری مراسم زار
مراسم زار شامل مراحل مختلفی است که هر کدام آداب خاص خود را دارند. در ادامه برخی از مراحل این مراسم ذکر شده است:
۱. تشخیص بیماری
مراسم با تشخیص بیماری توسط بابازار یا مامازار آغاز می‌شود. آن‌ها ابتدا مطمئن می‌شوند که فرد بیمار تحت تأثیر باد زار قرار گرفته است. این مرحله شامل مشاوره، مشاهده و گاهی پرسش و پاسخ‌های دقیق با بیمار و خانواده اوست.
۲. قرنطینه بیمار
بیمار به مدت هفت روز در مکانی جداگانه و دور از دید دیگران نگهداری می‌شود. در این مدت، او نباید با حیواناتی مانند مرغ یا سگ تماس داشته باشد و از نگاه کردن به نامحرم نیز منع می‌شود. این جداسازی به عنوان بخشی از آماده‌سازی ذهنی و روحی بیمار برای مراحل بعدی در نظر گرفته می‌شود.
۳. آماده‌سازی بیمار
بابازار یا مامازار هر شب بدن بیمار را با دارویی به نام گره‌کور می‌پوشانند و مراسم دعا و نیایش انجام می‌دهند. هدف این مرحله، تضعیف قدرت زار و آماده‌سازی بیمار برای مراسم اصلی است. این مرحله اغلب با استفاده از گیاهان دارویی محلی و آیین‌های خاص انجام می‌شود که نقش مهمی در ایجاد حس آرامش و امید در بیمار دارند.
۴. اجرای مراسم گروهی
در روز هفتم، مراسم زار به صورت گروهی برگزار می‌شود. افراد اهل هوا که خود تجربه زار داشته‌اند، در این مراسم حضور پیدا می‌کنند. آن‌ها با موسیقی و آوازهای مخصوص، ارواح را تحریک می‌کنند تا خواسته‌های خود را مطرح کنند. این مرحله که اوج مراسم است، همراه با حرکات آیینی و هماهنگی جمعی انجام می‌شود که تاثیر زیادی بر حاضرین می‌گذارد.
۵. قربانی و خواسته‌های زار
برای جلب رضایت زار، اغلب قربانی‌ای نظیر بز یا مرغ قربانی می‌شود. همچنین، زار ممکن است خواسته‌هایی نظیر طلا، لباس یا غذای خاصی داشته باشد که باید برآورده شود تا بیمار نجات یابد. این قربانی‌ها به عنوان نشانه‌ای از احترام و تعهد به ارواح انجام می‌شوند.
۶. خروج زار از بدن بیمار
در این مرحله، با استفاده از موسیقی، دعا و ضربه‌های خفیف به بدن بیمار، زار را تهدید می‌کنند تا بدن او را ترک کند. پس از این مرحله، بیمار بهبودی نسبی پیدا می‌کند.
نقش موسیقی در مراسم زار چیست؟
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های مراسم زار که در فرهنگ مردم جنوب نیز جایگاه ویژه‌ای دارد، موسیقی است. هر نوع باد زار، موسیقی و آهنگ مخصوص به خود را دارد که توسط سازهایی همچون دهل، نی‌انبان و دمام نواخته می‌شود. موسیقی نقش مهمی در تحریک ارواح و کمک به خروج آن‌ها از بدن بیمار دارد. این موسیقی‌ها که اغلب از ریتم‌های خاص و قدرتمند تشکیل شده‌اند، حالتی هیپنوتیک ایجاد کرده و ذهن و روح بیمار را برای پذیرش تغییر آماده می‌کنند.
باورهای مرتبط با زار
در باور مردم جنوب ایران، زارها خانواده‌ای از جن‌ها هستند که به خدمتکار یا سرباز نیاز ندارند و به همین دلیل به آن‌ها زار جنگلی نیز گفته می‌شود. برخی از زارها خواسته‌هایی ساده دارند، اما برخی دیگر توقعات پیچیده‌تری مطرح می‌کنند. اگر این خواسته‌ها برآورده نشود، زار می‌تواند بیمار را رها نکند.
مراسم زار؛ خرافه یا واقعیت؟
مراسم زار از دیدگاه بسیاری از مردم، بخشی از باورهای فرهنگی و سنتی است که به دلیل نبود دانش علمی در گذشته شکل گرفته است. اگرچه برخی آن را خرافه می‌دانند، اما از نظر دیگران، این آیین‌ها بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی جنوب ایران است که باید حفظ شود. حتی امروزه، گردشگران و پژوهشگران زیادی برای تماشای این مراسم به جنوب ایران سفر می‌کنند.
تجربه شرکت در مراسم زار
اگر به جزیره قشم سفر کنید، ممکن است فرصتی برای مشاهده مراسم زار پیدا کنید. این مراسم معمولاً در فضای باز و با حضور تعداد زیادی از مردم برگزار می‌شود. اگرچه شرکت در این مراسم ممکن است برای برخی ترسناک باشد، اما برای دیگران فرصتی برای آشنایی با یکی از جذاب‌ترین آیین های بومی ایران است.
سفری به قلب فرهنگ جنوب: رازهای مراسم زار
مراسم زار در قشم، با ترکیبی از موسیقی، باورهای قدیمی و آداب اسرارآمیز، فضایی خاص و فراموش‌نشدنی خلق می‌کند. اگر شیفته فرهنگ های بومی و تجربه ماجراجویی هستید، حتماً تماشای این مراسم را در سفر به قشم از دست ندهید. این تجربه شگفت‌انگیز شما را با عمق زندگی و سنت‌های مردم جنوب آشنا می‌کند و دریچه‌ای تازه به تاریخ غنی این سرزمین می‌گشاید.
